ΜΙΑ ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΟΜΕΟΠΟΙΗΣΗ Αρχές και διαδικασία για την άμεση και πρακτική εφαρμογή της

Το «άνοιγμα στην κοινότητα», αν πρόκειται να είναι ουσιαστικό και όχι απλή επίφαση, είναι συνυφασμένο με το «άνοιγμα της πόρτας» του ψυχιατρικού τμήματος και την κατάργηση των κατασταλτικών μέτρων (μηχανικές καθηλώσεις απομονώσεις κλπ). Ένα, δηλαδή, άνοιγμα πραγματικό, χωρίς να συνοδεύεται (και έτσι έμπρακτα να ακυρώνεται) από μηχανικές καθηλώσεις, όπως συχνά γίνεται, που απλώς θα μετέφεραν τον περιορισμό της κλειδωμένης πόρτας πάνω στο ίδιο το σώμα του ψυχικά πάσχοντος.

Είναι στη βάση μιας τέτοιας διαδικασίας μετασχηματισμού και υπέρβασης του κυρίαρχου ψυχιατρικού θεσμού που η κίνηση «προς τα έξω» δεν μπορεί παρά να είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την Τομεοποίηση των υπηρεσιών.

Η «ευθύνη της υπηρεσίας για μια ορισμένη γεωγραφική περιοχή» δεν είναι αυτή που συνδέεται με την λειτουργία της φύλαξης στο ψυχιατρείο, ούτε αυτή που υπονοείται στην κλασσική ιατρική δεοντολογία και εκφράζεται με «ιατρικο-νομικούς» όρους, όπως, πχ, ως προς τις συνέπειες της θεραπείας, ή της παράλειψής της κλπ.

Η έννοια της «ευθύνης» σημαίνει εδώ ανάληψη της υπευθυνότητας για την ψυχική υγεία ενός ορισμένου πληθυσμού, αυτής της καθορισμένης περιοχής. Αυτή η έννοια της ευθύνης συνεπάγεται ότι η υπηρεσία δεν μπορεί να περιορίζεται στο λεγόμενο «ειδικό/τεχνικό» πλαίσιο, στην παροχή, δηλαδή, κλινικών/διαγνωστικών πράξεων, συμβουλευτικής, φαρμακο/ψυχο/θεραπειών κλπ (που, ούτως ή άλλως, αποτελεί μια προφανώς αναγκαία παροχή), αλλά ότι πρέπει να διευρύνει το φάσμα των παρεμβάσεών της και να θεμελιώνεται σε μια ενεργητική στάση προαγωγής όλων των στιγμών και των εργαλείων για την ψυχική υγεία της περιοχής της.

Ο, τι γίνεται μέσα στην κοινότητα πρέπει να την αφορά – κι΄ αυτό όχι γιατί «ανάληψη ευθύνης» σημαίνει ότι η υπηρεσία αποχωρίζει το πρόβλημα από την κοινότητα, ότι το κάνει δικό της, δική της «υπόθεση», το εξειδικεύει και το ιατρικοποιεί (ψυχολογικοποιεί κλπ), αλλά, αντίθετα : ό,τι γίνεται μέσα στην κοινότητα την αφορά, γιατί αυτού του είδους η υπευθυνότητα προϋποθέτει την συμμετοχή της κοινότητας.

Ενώ η ευθύνη φυλακτικού τύπου αναφέρεται (έχει, δηλαδή, μια κίνηση) προς τα μέσα, προς τον ιδρυματικό εγκλεισμό των προβλημάτων που θέτει ο ψυχικά πάσχων, διυποκειμενικών και κοινωνικών, δηλαδή, των αντιφάσεων που διαπερνούν και εκφράζονται στην ψυχική του οδύνη, η κίνηση της ευθύνης για την ψυχική υγεία της δοσμένης περιοχής είναι προς τα έξω, προς την επαναφορά και τον εμπλουτισμό.

Κατά συνέπεια, η Τομεοποίηση δεν πρέπει να εννοηθεί και να υλοποιηθεί ως ένα είδος «διάχυσης» του (ειδικού, θεραπευτικού) ιδρύματος στην κοινότητα, με δηλωμένο στόχο (κυρίως ή και αποκλειστικό) την θεραπεία, αλλά αποτελεί μια υπόθεση, μια πρακτική, κοινωνικής ολοκλήρωσης και ενσωμάτωσης, με δυνατότητα χειραφέτησης, καθώς και αναγνώρισης της διαφορετικότητας και του δικαιώματός της να υπάρχει.

Το κύριο ζήτημα, επομένως, για μιαν ουσιαστική εφαρμογή της Τομεοποίησης θα ήταν, πρώτα απ΄ όλα, η δημιουργία των όρων για τον μετασχηματισμό της κυρίαρχης ψυχιατρικής κουλτούρας και των συνδεδεμένων με αυτήν πρακτικών,

Και, φυσικά, όχι, για μιαν ακόμη φορά, να αναχθεί η όποια εξαγγελία της σε μιαν

απλή καταγραφή των Τομέων επί χάρτου, αλλά άμεση, πρακτική εφαρμογή της, με έναρξη λειτουργίας όλων των υπηρεσιών στη βάση της ανάληψης της ευθύνης για απάντηση στις ανάγκες ψυχικής υγείας όλου του φάσματος του πληθυσμού μιας ορισμένης περιοχής.

Σ΄ αυτή τη βάση, θα μπορούσε να προχωρήσει άμεσα η εφαρμογή της, παίρνοντας ως αφετηρία για τον σχεδιασμό της, όπως είναι σήμερα η κατάσταση στο χώρο των υπηρεσιών ψυχικής υγείας, τις μονάδες ψυχιατρικής νοσηλείας (στα ψυχιατρεία και στα γενικά νοσοκομεία).

Για το λεκανοπέδιο, πχ, θα μπορούσε να μοιραστεί ο πληθυσμός του (ανά Δήμο ή ενότητες Δήμων) δια του αριθμού των μονάδων νοσηλείας (με το Αιγινήτειο να συμπεριλαμβάνεται με δυο κλινικές) - λαμβάνοντας υπόψη και κάποιες ιδιαίτερες ανάγκες ανά περιοχή. Οι κλινικές στο Δαφνί και στο Δρομοκαίτειο θα μπορούσαν, πριν καν συζητηθεί το όποιο θέμα μετακίνησής τους σε γενικό νοσοκομείο, ν΄ αρχίσουν να λειτουργούν τομεοποιημένα, παίρνοντας εισαγωγές από μια ορισμένη γεωγραφική περιοχή. Το ίδιο και κάθε μια από τις ψυχιατρικές κλινικές των γενικών νοσοκομείων. Θα μπορούσαν να τεθούν σε λειτουργία 2-3, επιπλέον, ψυχιατρικές κλινικές σε γενικά νοσοκομεία όπου υπάρχουν ψυχίατροι χωρίς να λειτουργεί κλινική, καθώς δεν έχει υπάρξει μέριμνα να βρεθούν χώροι, προσωπικό κλπ. Μ΄ αυτό τον τρόπο θα μπορούσαν να υπάρξουν, σε πρώτη φάση, ΤΟΨΥ των 150.000 περίπου κατοίκων.

Φυσικά, ένας ΤΟΨΥ, προκειμένου οι υπηρεσίες του να είναι αποτελεσματικές και να μπορούν ν΄ ανταποκριθούν με ουσιαστικό τρόπο στα προτάγματα της κοινοτικής φροντίδας, δεν πρέπει, σύμφωνα με την διεθνή εμπειρία και τα επικρατούντα πρότυπα, να ξεπερνάει τους 100.000 κατοίκους. Αυτός ο στόχος (ΤΟΨΥ των 100.00) θα πρέπει να τεθεί από την πρώτη στιγμή και να προγραμματιστεί, προκειμένου να επιτευχθεί στο άμεσο προσεχές μέλλον και οι ΤΟΨΥ πάνω από 100.000 κατοίκους να αντιμετωπιστούν ως μια πραγματικά προσωρινή και μεταβατική κατάσταση.

Θα πρέπει, φυσικά, να ληφθούν υπόψιν και οι περιοχές που εξυπηρετούνται από Αθήνα και οι οποίες δεν έχουν καθόλου μονάδες ψυχιατρικής νοσηλείας. Οπου υπάρχουν ψυχιατρικές κλίνες, θα πρέπει ν΄ αξιοποιηθούν και ο πληθυσμός του νομού να κατευθύνεται σ΄ αυτές. Ενίοτε πρέπει, αν η μονάδα είναι "αδύναμη" (γιατροί, λοιπό προσωπικό) να ληφθεί πρόνοια να ενισχυθούν, διαφορετικά θα συνεχίσουν άσκοπα να υπολειτουργούν μεταφέροντας το βάρος στο κέντρο. Οπου δεν υπάρχουν, θα πρέπει να ξεκινήσει άμεση η ίδρυση και λειτουργία τους.

Οπου υπάρχει Κινητή Μονάδα, να αναλαμβάνει δέσμευση, πολύ συγκεκριμένη [στενή και θεσμοθετημένη συνεργασία Θεραπευτικής Ομάδας (Θ.Ο.) της ψυχιατρικής κλινικής και της Θ.Ο. της Κινητής Μονάδας], για την μετανοσοκομειακή παρακολούθηση/ στήριξη.

Θα χρειαστεί, φυσικά, ένας άμεσος σχεδιασμός και εξασφάλιση πόρων για την δημιουργία ΚΨΥ ανά ΤΟΨΥ, διασυνδεδεμένου με τη μονάδα νοσηλείας και με όλο το δίκτυο των υπηρεσιών του τομέα προκειμένου να λειτουργήσει ως η βάση του συστήματος, ως ενός community based, αντί ως ενός hospital based συστήματος.

Είναι άκρως εσφαλμένη και καταστροφική αντίληψη που υποστηρίζει ότι το ΚΨΥ μπορεί να λειτουργεί και στιγματιστικά για τους ψυχικά πάσχοντες και ότι το ΠΕΔΥ μπορεί, καθ΄ οιονδήποτε τρόπο, ν΄ αντικαταστήσει τα ΚΨΥ.

Αφήνοντας στην άκρη τον σκιώδη, έως και ανυπόστατο, χαρακτήρα του υπάρχοντος ΠΕΔΥ, ως ομοιώματος ενός συστήματος Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, γνωρίζουμε πολύ καλά ότι, ακόμα και στην περίπτωση που γινόταν δυνατό να δημιουργηθεί ένα πλήρες και ολοκληρωμένο σύστημα Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, ο ρόλος και η λειτουργία του δεν θα μπορούσε να πάει πέρα από το να αποτελεί, όπως σε όλες τις χώρες της Ευρώπης, έναν ηθμό, ή πύλη εισόδου, προς το σύστημα της Ψυχικής Υγείας.

Αυτός ο ηθμός, ή, κατ΄ άλλους, «φίλτρο» (που κατ΄ ουδένα τρόπο δεν αποτελεί υποκατάσταση του κοινοτικά βασισμένου συστήματος Ψυχικής Υγείας - όπως δείχνει το παράδειγμα της Αγγλίας, της Γαλλίας, της Ιταλίας και άλλων χωρών), απαιτεί να λειτουργήσει ένα πλήρες δίκτυο δημόσιων Κέντρων Υγείας (και γενικών γιατρών) που θα λειτουργούν σε τομεοποιημένη βάση, σε συνεργασία με τις υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας για την αναγκαία εποπτεία και συμβουλευτική.

Με την κατάσταση ως έχει, στην εναρκτήρια φάση μιας απόπειρας εφαρμογής της Τομεοποίησης, τα αιτήματα της κοινότητας που δεν χρειάζονται νοσηλεία (ή, 'όχι ακόμα' νοσηλεία), αυτά γενικώς που αντιμετωπίζονται σε πρωτοβάθμιο επίπεδο (με δεδομένη την κατάσταση στην Ελλάδα της primary care) : όπου υπάρχει ΚΨΥ, θα πρέπει να πηγαίνουν σ΄ αυτό, και όπου δεν υπάρχει (ακόμα) ΚΨΥ θα πηγαίνουν στα εξωτερικά ιατρεία της ψυχιατρικής κλινικής (και στον ΕΟΠΥΥ, ΠΕΔΥ κλπ).

Πρέπει, ωστόσο, σε κάθε περίπτωση, να είναι σαφές ότι το ΚΨΥ δεν είναι μια μονάδα που λειτουργεί απλώς σε πρωτοβάθμιο επίπεδο, αλλά, επίσης, σε δευτεροβάθμιο (προλαμβάνει νοσηλείες, με κατ΄ οίκον αντιμετώπιση υποτροπών, παρέμβαση στην κρίση κλπ και μπορεί να κάνει νοσηλείες στο χώρο του) και τριτοβάθμιο (ψυχοκοινωνική αποκατάσταση και στήριξη στον τόπο κατοικίας). Είναι αυτό που του δίνει τον ριζικά εναλλακτικό χαρακτήρα του απέναντι στο υπάρχον ιδρυματικό σύστημα.

Είναι, επομένως, η ολοκληρωμένη (comprehensive) λειτουργία του ΚΨΥ (ως βασικού άξονα του δικτύου των υπηρεσιών), που συνιστά τον πυρήνα και την πεμπτουσία της μεταρρύθμισης και όχι η μεταφορά της κλινικής του ψυχιατρείου στο γενικό νοσοκομείο - αναγκαία μεν, αλλά, πάντως, όχι πρώτης προτεραιότητας όταν δεν έχουν γίνει όλα τα άλλα. Η μεταφορά της ψυχιατρικής κλινικής στο γενικό νοσοκομείο είναι το επιστέγασμα του μετασχηματισμού και όχι η πρώτη του πράξη.

Αν, με δεδομένη την κατάσταση της Ψυχικής Υγείας που υπάρχει στην Ελλάδα (την κυρίαρχη ψυχιατρική κουλτούρα, την έλλειψη ψυχιατρικών κλινών κλπ), προηγηθεί η τελική φάση (η μεταφορά των κλινικών στα γενικά νοσοκομεία), όχι μόνο δεν θα έχει υπάρξει πραγματική μεταρρύθμιση του θεσμού, αλλά πλήθος ψυχικά πασχόντων θα έχουν χάσει οριστικά την όποια δυνατότητα και πιθανότητα εναλλακτικής, κοινοτικής στήριξης και φροντίδας, με πραγματική (και όχι κατ΄ όνομα) κατοχύρωση των δικαιωμάτων τους, μένοντας έρμαιοι και στο «δρόμο», θεραπευτικό ή και κυριολεκτικό.

Ενας πραγματικός μετασχηματισμός (Τομεοποίηση, ΚΨΥ κλπ) απαιτεί οικονομικούς πόρους για προσλήψεις μόνιμου προσωπικού (πέρα από τη στήριξη των θεραπευτικών προγραμμάτων και δραστηριοτήτων κοκ). Όχι μόνο για την αποτελεσματική λειτουργία των αναγκαίων κοινοτικών υπηρεσιών (για την πλήρη ανάπτυξη των οποίων το υπάρχον προσωπικό ουδόλως επαρκεί), αλλά και για την ίδια την καθημερινή λειτουργία, στο «εδώ και τώρα», όλων των ψυχιατρικών μονάδων. Για την αντιμετώπιση του αργού, καθημερινού, βασανιστικού τους θανάτου.

Αλλωστε, και η ίδια η Τομεοποίηση (χωρίς καν να μιλήσουμε για τις ανάγκες των ΚΨΥ) απαιτεί την καθημερινή εφημερία της κάθε ψυχιατρικής κλινικής. Ποια κλινική έχει το αναγκαίο ιατρικό προσωπικό για να το κάνει; Καμιά. Η Τομεοποίηση μπορεί να γίνει εδώ και τώρα, υπό την προϋπόθεση να μη σχεδιαστεί ερήμην των άμεσα ενδιαφερόμενων λειτουργών (όπως, επίσης, και των ατόμων με ψυχιατρική εμπειρία και των συλλόγων οικογενειών), αλλά, ταυτόχρονα, προκειμένου να λειτουργήσει, προϋποθέτει τον αναγκαίο αριθμό προσλήψεων προσωπικού, πρωτίστως ιατρικού και νοσηλευτικού.

Εννοείται ότι θα πρέπει να απαγορευτεί η νοσηλεία ασθενών εκ Πελοποννήσου και Αιτωλοακαρνανίας σε μονάδες της Αθήνας. Αυτό μάλιστα είναι το μόνο που μπορεί ν΄ αρχίσει αμέσως, από σήμερα κιόλας, χωρίς να περιμένει κανείς την, όσο σύντομη κι΄ αν είναι, εφαρμογή της Τομεοποίησης.

Στο ξεκίνημα της εφαρμογής της Τομεοποίησης, ΚΨΥ θα έχουν μόνο οι ΤΟΨΥ στους οποίους υπάρχουν ΚΨΥ- αλλά με υποχρεωτική διασύνδεση, ώστε να δίνουν και το "καλό παράδειγμα" για το μέλλον, όταν υπάρξουν και άλλα ΚΨΥ. Εννοείται ότι πρέπει άμεσα να ξεκινήσει η διαδικασία για την ίδρυση ΚΨΥ στους ΤΟΨΥ που δεν έχουν και, ταυτόχρονα, τόσο τα υπό ίδρυση, όσο και τα υπάρχοντα ΚΨΥ να είναι επαρκώς στελεχωμένα (πολλά από τα υπάρχοντα είναι υπό κατάρρευση) ώστε να μπορούν να στηρίζουν τους ψυχικά πάσχοντες στον τόπο κατοικίας.

Θα χρειαστεί σίγουρα ένα σημαντικό χρονικό διάσημα για την εξοικείωση των υπηρεσιών και των θεραπευτικών ομάδων με τον νέο τρόπο λειτουργίας.

Θα υπάρξει αναγκαστικά ένα μεταβατικό στάδιο για κάποια περιστατικά, που είχαν συνηθίσει να παρακολουθούνται από ένα γιατρό ή μια Θ.Ο., που τώρα, όμως, δέχεται μόνο ασθενείς συγκεκριμένου ΤΟΨΥ (ενώ αυτά διαμένουν σε περιοχή άλλου ΤΟΨΥ), ώστε να "περάσουν" στην Θ.Ο. του ΤΟΨΥ όπου βρίσκεται η κατοικία τους.

Ως προς τις υπάρχουσες στεγαστικές δομές του Δημοσίου, που είχαν γίνει στο παρελθόν διάσπαρτα (όπου έβρισκαν κτίριο και όχι βάσει σχεδίου) θα προκύψει το πρόβλημα, στο βαθμό που πρέπει να λειτουργούν και αυτές διασυνδεδεμένα με την μονάδα νοσηλείας και το ΚΨΥ του ΤΟΨΥ, ότι θα βρίσκονται, ενίοτε, στην γεωγραφική περιοχή διαφορετικού ΤΟΨΥ από αυτόν στον οποίο βρίσκεται η μονάδα που τις ίδρυσε και τις λειτουργεί μέχρι σήμερα. Δεν πρέπει επ΄ ουδενί να υπάρξουν γραφειοκρατικές αποφάσεις αποκοπής των δομών αυτών από την συνολική Θ.Ο. που τις λειτουργούσε μέχρι τώρα.

Οσο για τις στεγαστικές δομές των ΜΚΟ, αυτές μπορούν και πρέπει να ενταχθούν στους ΤΟΨΥ της περιοχής στην οποία βρίσκονται (στην προοπτική, φυσικά, της ανάληψής τους από το Δημόσιο), σε άμεση και συγκεκριμένη διασύνδεση με το ΚΨΥ του ΤΟΨΥ, ή, όπου δεν υπάρχει ΚΨΥ, με την ψυχιατρική κλινική του γενικού νοσοκομείου. Το ίδιο ισχύει και για τα Κέντρα Ημέρας των ΜΚΟ, τα οποία πρέπει και αυτά να τεθούν υπό την ευθύνη των ΚΨΥ του ΤΟΨΥ στον οποίο ευρίσκονται και, σε όσους ΤΟΨΥ δεν υπάρχουν ακόμα ΚΨΥ, υπό την αιγίδα της θεραπευτικής ομάδας της ψυχιατρικής κλινικής του γενικού νοσοκομείου. Το Κέντρο Ημέρας είναι μέρος των λειτουργιών ενός ΚΨΥ και επομένως, δεν μπορεί, κατ΄ ουδένα τρόπο, να υποκαθιστά, εντός ενός ΤΟΨΥ την ανάγκη ύπαρξης ΚΨΥ.

Η έμφαση στα ανωτέρω είναι στα σχετικά με την Τομεοποίηση στο λεκανοπέδιο. Προφανώς, αυτά ισχύουν και για όλες τις άλλες περιοχές.

Τελευταίο σημείο, το εξής: είναι σκόπιμο και άκρως πιο λειτουργικό, οι Τομεακές Επιτροπές ν΄ αποτελούνται από εκπροσώπους των ίδιων των μονάδων που έχουν αναλάβει την κάλυψη των αναγκών της περιοχής και να υπάρχει σ΄ αυτές ικανή εκπροσώπηση των ατόμων με ψυχιατρική εμπειρία και των συλλόγων οικογενειών.

Προφανώς, θα πρέπει να υπάρχουν κατευθυντήριοι άξονες "από τα πάνω" βάσει μιας εθνικής πολιτικής επί του θέματος, πώς θα πρέπει να διασυνδέονται οι μονάδες κλπ.

25/4/2016

ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΓΙΑ ΕΝΑ ΠΟΛΥΜΟΡΦΟ ΚΙΝΗΜΑ ΣΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ

ΠΑΡΩΔΙΑ «ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗΣ» ΤΟ ΝΟΜΟΣΧΕΔΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ «ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ» ΣΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ

Υστερα από 15 μηνών παραλυτικής απραξίας στο χώρο της Ψυχικής Υγείας και ενώ το όλο σύστημα των υπηρεσιών βρίσκεται σε μια πορεία επιταχυνόμενης κατάρρευσης, η κυβέρνηση Σύριζα-Ανελ έδωσε στη δημοσιότητα μια πρώτη νομοθετική απόπειρα (πιο πολύ, πυροτέχνημα) με το νομοσχέδιο για την «Μεταρρύθμιση της Διοικητικής Οργάνωσης των Υπηρεσιών  Ψυχικής Υγείας».

Τη στιγμή που η αποψίλωση όλων των μονάδων από προσωπικό (με αποτέλεσμα την εκτός ορίων κόπωση του ελάχιστου εναπομείναντος προσωπικού) και η δραστική περικοπή των προϋπολογισμών, σε αλληλεπίδραση με την μηδέποτε αμφισβητηθείσα κατασταλτική ψυχιατρική (της πληθώρας των ακούσιων εγκλεισμών, των μηχανικών καθηλώσεων, των απομονώσεων, του μονόδρομου του ψυχοφάρμακου), οδήγησε σε διαδοχικά τραγικά επεισόδια (μεταξύ άλλων, στα γνωστά περιστατικά που συνέβησαν στο ΨΝΑ/Δαφνί), η ηγεσία του αρμόδιου Υπουργείου παρουσιάζει ένα νομοσχέδιο που, αφήνοντας άθικτη την υπάρχουσα κατάσταση, αποσκοπεί, απλώς, σε μια «συγκεντρωτικά ελεγχόμενη ‘αποκέντρωση’ των υπηρεσιών», τελείως ξεκομμένη από την υπάρχουσα πραγματικότητα και χωρίς καμιάν αναφορά σε αυτήν. Με μόνες, επί του πρακτέου, αρμοδιότητες, προς χρήση πιθανώς στο προσεχές μέλλον, αυτές που βοηθούν στην άσκηση πολιτικών δημοσιονομικής περιστολής, καθώς οι Περιφέρειες, στην αρμοδιότητα των οποίων προβλέπεται να περιέλθουν οι όποιες υπάρχουσες υπηρεσίες, αναφέρεται ρητά ότι, εκτός από σύσταση υπηρεσιών, θα μπορούν να αποφασίζουν για «την μείωση, την συγχώνευση, την μετακίνηση προσωπικού, με απόσπαση ή μετάταξη».

Το νομοσχέδιο περιορίζεται στην κατάργηση των Τομεακών Επιτροπών του ν. 2716/99 (αυτών που θα συντόνιζαν την λειτουργία των Τομέων Ψυχικής Υγείας-ΤΟΨΥ - αν υπήρχαν) και στην συγκρότηση νέων με διαφορετική σύνθεση, οι οποίες θα υπάγονται στις νεοδημιουργούμενες σχετικές επιτροπές σε επίπεδο Περιφέρειας (και αυτές, εν συνεχεία, θα έχουν σημείο αναφοράς το Υπουργείο Υγείας). Μια απλή, δηλαδή, διοικητική αναδιοργάνωση που ουδόλως αγγίζει τον τρόπο λειτουργίας του κυρίαρχου συστήματος, την κουλτούρα και την πρακτική του. Μιλά για Τομεακές Επιτροπές χωρίς, ύστερα από 30 χρόνια υποτιθέμενης «μεταρρύθμισης», να τολμά να προχωρήσει στην οργάνωση και έμπρακτη εφαρμογή και λειτουργία της Τομεοποίησης, δηλαδή, της δημιουργίας του «ολοκληρωμένου δικτύου κοινοτικών υπηρεσιών» (εναλλακτικών στον εγκλεισμό και με άξονα το Κέντρο Ψυχικής Υγείας), που θα έχει την ευθύνη για απάντηση στο σύνολο των αναγκών ψυχικής υγείας του πληθυσμού μιας συγκεκριμένης περιοχής (όχι μεγαλύτερης από 100.00 κατοίκους). Χωρίς την λειτουργία των υπηρεσιών στη βάση του «Τομέα ευθύνης», οι Τομεακές Επιτροπές δεν έχουν νόημα ύπαρξης, ακριβώς γιατί δουλειά τους θα ήταν να συντονίζουν και να οργανώνουν την τομεοποιημένη δικτύωση των υπηρεσιών - κάτι, δηλαδή, που πρακτικά θα έπρεπε να υπάρχει και να λειτουργεί, αλλά ποτέ δεν υπήρξε. Στις επιτροπές αυτές, οι «λήπτες των υπηρεσιών» και οι σύλλογοι των οικογενειών προβλέπεται να έχουν έναν, όπως πάντα, υποτυπώδη και καθαρά διακοσμητικό ρόλο

Στο νομοσχέδιο, το Κέντρο Ψυχικής Υγείας (ΚΨΥ) αναφέρεται ως μονάδα πρωτοβάθμιας φροντίδας, πράγμα που αναδεικνύει μια θεμελιακή άγνοια από τους εν λόγω νομοθέτες ως προς τη φύση, τον ρόλο και την λειτουργία του ΚΨΥ, που παρέχει πρόληψη και φροντίδα και στα τρία επίπεδα, πρωτοβάθμιο, δευτεροβάθμιο και

τριτοβάθμιο.

Μια άλλη πτυχή του «εγχειρήματος» είναι ότι, με τη σύνθεση που προβλέπεται στις διάφορες επιτροπές και με δεδομένη την κατάσταση που υπάρχει στις υπηρεσίες ψυχικής υγείας - με την δομική απροθυμία των στελεχών του δημοσίου να ασχολούνται με επιτροπές, είτε από έλλειψη ενδιαφέροντος για το (υποτιθέμενο) αντικείμενό τους, είτε και γιατί, ούτως ή άλλως, δεν έχουν νόημα ύπαρξης ως μη έχουσες υλικό αντικείμενο - ενδέχεται, σε πολλές περιπτώσεις, τον έλεγχο της λειτουργίας των επιτροπών να τον ασκούν εκπρόσωποι των ΜΚΟ.

Η περιφεριοποίηση, η αποκέντρωση του όλου συστήματος, θα είχε νόημα αν υπήρχε σύστημα και μάλιστα κοινοτικά βασισμένο, με κοινοτικά προσανατολισμένη  κουλτούρα και πρακτική. Με την κυρίαρχη κουλτούρα και πρακτική και με απογυμνωμένη τη χώρα από τις όποιες υπηρεσίες ψυχικής υγείας, το να ξεκινάει κανείς ανάποδα, δηλαδή, από το «διοικητικό» (ανεξάρτητα από την, ούτως ή άλλως, χαμηλή ποιότητα του εν λόγω διοικητικού σχεδιασμού) και όχι από το είδος της ψυχιατρικής που ασκείται, δεν κάνει άλλο από το να αντιγράφει και στα καθ΄ ημάς τις νεοφιλελεύθερες λογικές της απονοσοκομειοποίησης. Η ανάληψη, πχ, των ΚΨΥ από τους Δήμους, αυτούς τους χρεωκοπημένους Δήμους, που έχουν  κλείσει όλες, τις όποιες (ανέκαθεν υποτυπώδεις) κοινωνικές υπηρεσίες είχαν και αδυνατούν να ανταποκριθούν στις στοιχειώδεις λειτουργίες τους, σ΄ αυτούς τους Δήμους, ήδη από την προ μνηνονίου εποχή, υπήρχε άνωθεν σχεδιασμός να μεταφερθούν τα ΚΨΥ και οι κοινοτικές γενικά υπηρεσίες.  Οι σχεδιασμοί αυτοί, προφανώς, δεν εξέλειπαν.

Αυτό που εν τέλει εξυπηρετείται μ΄ αυτά τα «σχέδια επί χάρτου», είναι η δημιουργία, για παρουσίαση στις Βρυξέλλες, ενός περιτυλίγματος μιας (μη υπάρχουσας) ψυχιατρικής μεταρρύθμισης, που θα χρησιμοποιηθεί ως όχημα (και άλλοθι) για μια επαναδιαπραγμάτευση του συμφώνου Αντόρ-Λυκουρέντζου, η οποία θα συνίσταται σ΄ ένα πιο βαθμιαίο κλείσιμο των εναπομεινάντων ψυχιατρείων. Πιο «βαθμιαίο», ίσως, αλλά εξίσου βίαιο με το προ διετίας σχεδιαζόμενο, στο βαθμό που δεν υπάρχουν εναλλακτικές υπηρεσίες, αλλά και ούτε η πρόθεση να δημιουργηθούν, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την αλλαγή χρήσης ενός κτιρίου, αξίας 7.3 εκ. ευρώ, που χρηματοδοτήθηκε μέσω ΕΣΠΑ για την λειτουργία του ως ΚΨΥ από το ΨΝΑ και το οποίο χρησιμοποιείται, παράτυπα, για άλλους σκοπούς (μεταφορά σε αυτό των εξωτερικών ιατρείων του ΨΝΑ, καθώς και οικοτροφείων) προκειμένου να γίνει εξοικονόμηση των δαπανών από τα καταβαλλόμενα  ενοίκια.

Οι πραγματικές προθέσεις των κυβερνώντων φαίνονται, μεταξύ άλλων, και από το νόμο για την κάλυψη των ανασφάλιστων, που μεταχειρίζεται την συντριπτική πλειονότητα εξ΄ αυτών όπως τους ασφαλισμένους, οι οποίοι πληρώνουν μιαν όχι αμελητέα συμμετοχή στα φάρμακά τους, την οποία συχνά δεν αντέχουν, ενώ και οι ασθενείς με προνοιακή ασφάλιση, των οποίων έχει λήξει και πρέπει να ανανεωθεί η υγειονομική κάλυψη, και οι οποίοι πριν δεν πλήρωναν καθόλου για τα φάρμακά τους,  τώρα θα πρέπει, για τρεις τουλάχιστον μήνες, να πληρώνουν όπως οι ασφαλισμένοι, με απροσδιόριστο το μέλλον - αν, πχ, η τρόικα δώσει εντολή να καταργηθεί και γι΄ αυτούς  οριστικά η δωρεάν χορήγηση των φαρμάκων.

Απέναντι σ΄ αυτές τις πολιτικές εξόντωσης των ψυχικά πασχόντων και των οικογενειών τους πρέπει να υπάρξει δυναμική κοινωνική αντίδραση και αντίσταση, για να μη περάσουν αυτά τα μέτρα και να διεκδικηθεί ένα εναλλακτικό και χειραφετικό σύστημα ψυχικής υγείας. Με πλήρη σεβασμό των δικαιωμάτων και της υποκειμενικότητας των ατόμων με ψυχιατρική εμπειρία. 

25/4/2016

ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΓΙΑ ΕΝΑ ΠΟΛΥΜΟΡΦΟ ΚΙΝΗΜΑ ΣΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ

Πατήστε εδώ για να διαβάσετε την πρόταση της "Πρωτοβουλίας" για την Τομεοποίηση

Άσκηση επί χάρτου η "Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση"

πηγή: www.efsyn.gr

psixiki_igeia.jpg

09.04.2016, 18:35 | Ετικέτες:  υγεία, υπουργείο Υγείας, ψυχιατρεία

Συντάκτης: 

Ντάνι Βέργου

Κρατώντας αποστάσεις από το όραμα της πάλαι ποτέ «ψυχιατρικής μεταρρύθμισης», για τον μετασχηματισμό και την υπέρβαση του ψυχιατρείου προς ένα ολοκληρωμένο, βασισμένο στην κοινότητα, δημόσιο και δωρεάν σύστημα ψυχικής υγείας, το υπουργείο Υγείας στο πρώτο του νομοθέτημα για τον πολύπαθο χώρο αρκείται σε μια διοικητική μεταρρύθμιση των υπηρεσιών ψυχικής υγείας, χωρίς ψήγμα πραγματικής διάθεσης χάραξης πολιτικής.

Η «Εφ.Συν.» παρουσιάζει το σχέδιο νόμου «Μεταρρύθμιση της Διοικητικής Οργάνωσης των Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας», το οποίο θα τεθεί προσεχώς σε δημόσια διαβούλευση και στη συνέχεια θα κατατεθεί στη Βουλή.

Ενα νομοσχέδιο, στο οποίο διαφαίνεται ότι -ελλείψει πλαισίου- επινοείται ένα διοικητικό κατασκεύασμα, που εντέλει -στην πράξη- διαπομπεύει την έννοια ψυχιατρική μεταρρύθμιση, δηλώνουν, μιλώντας στην «Εφ.Συν.», δύο από τους πρωτεργάτες της αρχής του εγχειρήματος της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης στη χώρα μας, της πρακτικής του ριζικού μετασχηματισμού στη Λέρο: ο Θόδωρος Μεγαλοοικονόμου, συνταξιοδοτημένος διευθυντής Ψυχιατρικής Κλινικής του Εθνικού Συστήματος Υγείας, και ο Κώστας Μπαϊρακτάρης, καθηγητής Ψυχολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

Θόδωρος Μεγαλοοικονόμου - Κώστας Μπαϊρακτάρης | 

Αναδιοργάνωση

Το νομοσχέδιο του υπουργείου Υγείας εξαντλείται στην κατάργηση παλιών και τη συγκρότηση νέων Τομέων και Επιτροπών.

Με λίγα λόγια, σε μία διοικητική αναδιοργάνωση. Το οργανόγραμμα της νέας διοικητικής μεταρρύθμισης της ψυχικής υγείας στη χώρα μας έχει στην κορυφή τη Διεύθυνση Ψυχικής Υγείας του υπουργείου Υγείας, υπό την οποία βρίσκονται οι Υγειονομικές Περιφέρειες και οι Περιφερειακές Διοικήσεις Τομέων Ψυχικής Υγείας (ΠεΔιΤοΨΥ), οι Τομείς Ψυχικής Υγείας (ΤοΨΥ), όπου ανήκουν οι Τομείς Ψυχικής Υγείας Παιδιών και Εφήβων (ΤοΨΥΠΕ) και οι Επιστημονικές Επιτροπές για ενήλικες (ΤΕπΕ) και για παιδιά και εφήβους (ΤΕπΕΠΕ) και οι Τομεακές Επιτροπές Ελέγχου Προστασίας των Δικαιωμάτων των Ληπτών Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας.

Η εμπειρία της πορείας τέτοιων τομέων και επιτροπών στη χώρα μας που συγκροτήθηκαν μετά τη Λέρο, όπως κι αν τους μετονόμασε διαχρονικά η εκάστοτε πολιτική ηγεσία του υπουργείου Υγείας, είναι απογοητευτική.

Ο τελευταίος νόμος 2716/99 με το ίδιο σκεπτικό συγκροτούσε τομείς που δεν λειτούργησαν, δεν συνέρχονταν, άλλαζαν σύνθεση κάθε φορά που άλλαζαν και οι υπουργοί.

Στην περίπτωση και αυτού του νέου νομοσχεδίου υπάρχει ασάφεια γύρω από το τι και πώς θα γίνουν όλα.

Η ανάθεση κάποιων αρμοδιοτήτων θεωρητικά, όταν στην πράξη δεν υπάρχει πλάνο, θα μείνει στα χαρτιά.

Επιπλέον, αυτή τη φορά επιχειρείται η σύνδεση των επιτροπών με τις περιφέρειες, κάτι που αρχικά είχε εξαγγείλει η Ν.Δ.

Συγκεκριμένα, η προηγούμενη κυβέρνηση μιλούσε για μεταβίβαση των κέντρων ψυχικής υγείας στους δήμους.

Η τοποθέτηση εκπροσώπου της τοπικής αυτοδιοίκησης στις επιτροπές, όπως ορίζει το νέο νομοσχέδιο, μάλλον δεν είναι τυχαία, ενώ δίνονται στις περιφέρειες αρμοδιότητες για τη σύσταση, τη μείωση, τη συγχώνευση, τη μετακίνηση προσωπικού, με απόσπαση ή μετάταξη, ώστε να κλείσουν τρύπες με μετακινήσεις, χωρίς να υπάρχει πλάνο με το ποιες υπηρεσίες χρειάζονται σε κάθε τομέα.

Απλώς διαχείριση

«Η οργάνωση, ο σχεδιασμός και η υλοποίηση μιας ψυχιατρικής μεταρρύθμισης στηρίζεται σε πραγματικές ανάγκες, πραγματικά δεδομένα. Εδώ έχουμε μία άσκηση επί χάρτου», λέει ο Θ. Μεγαλοοικονόμου.

«Διαβάζοντας το κείμενο υπάρχει ο κίνδυνος να εγκλωβιστεί κανείς σε μια διοικητική, διαχειριστική τεχνολογία, η οποία απέχει πάρα πολύ από τα ζητήματα που σχετίζονται με την υγεία και στην περίπτωσή μας την ψυχική υγεία» συμπληρώνει οΚ. Μπαϊρακτάρης.

Η κριτική των δύο αντρών με τους οποίους η «Εφ.Συν.» μοιράστηκε το νομοσχέδιο, το οποίο δεν έχει δημοσιοποιηθεί ακόμα, γίνεται σε τρία επίπεδα:

► του επιστημονικού παραδείγματος,

► του συστήματος που προτείνεται ως οργάνωση

► και των πολιτών με ψυχιατρική εμπειρία.

Μπορεί ο υπουργός Υγείας Ανδρέας Ξανθός να μίλησε πρόσφατα κατά την παρουσίαση του νομοσχεδίου στο Κυβερνητικό Συμβούλιο Κοινωνικής Πολιτικής (ΚΥΣΚΟΙΠ) για νομοσχέδιο που αποτελεί «σημαντική θεσμική αλλαγή, ενισχυτική της ολοκλήρωσης της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης», για «μεταρρυθμιστική πρωτοβουλία προς την ολοκληρωμένη προστασία και την προαγωγή του αγαθού της ψυχικής υγείας, με απόλυτο σεβασμό των ασθενών μέσα από ένα ενισχυμένο διοικητικό σύστημα υψηλής λειτουργικότητας και αυξημένης κοινωνικής ανταποδοτικότητας», ωστόσο διαβάζοντας το σχέδιο νόμου κάτι τέτοιο δεν προκύπτει.

Γνωρίζουμε ότι η ψυχιατρική μεταρρύθμιση, ο μετασχηματισμός και η αποϊδρυματοποίηση, που έγινε υπόσχεση μετά τη διεθνή κατακραυγή της χώρας μας το 1989, δεν προχώρησαν.

Συγκεκριμένη πρακτική στόχευση για την Ψυχική Υγεία, για τη θεραπευτική αντιμετώπιση και τα δικαιώματα των ψυχικά πασχόντων βρίσκονται στο περιθώριο των όποιων προτεραιοτήτων του πολιτικού συστήματος αλλά και της ευρύτερης κοινωνίας.

Καμία πρόταση

Ετσι κι εδώ το νομοσχέδιο του υπουργείου Υγείας δεν έχει να προτείνει μια «άλλη ψυχιατρική» στην κατεύθυνση της κοινωνικής χειραφέτησης, μακριά από αυτό που στην ψυχιατρική ονομάστηκε «Λέρος», δηλαδή βαρβαρότητα και αθλιότητα του συστήματος και των πάσης φύσεως ιδρυμάτων.

Δεν παίρνει απόσταση από τον μονόδρομο, που η ίδια η κυρίαρχη ψυχιατρική κοινότητα διατηρεί, «μια ψυχιατρική που "χάνει τον άνθρωπο πίσω από την αρρώστια", που δεν βλέπει ανθρώπους αλλά διαγνωστικές κατηγορίες, που σχετίζεται με τον "άλλο" μόνο, μετατρέποντάς τον σε "πράγμα", στο "αντικείμενο αρρώστια", που όσο πιο πολύπλοκο και δύσκολο είναι αυτό το "αντικείμενο", τόσο περισσότερο επιφυλάσσει σε αυτό την απλοποιητική λύση του περαιτέρω εγκλεισμού, της απομόνωσης και της θεραπευτικής εγκατάλειψης», όπως επισημαίνει ο Θ. Μεγαλοοικονόμου.

«Αναπαράγεται στο νομοσχέδιο το κλασικό ψυχιατρικό παράδειγμα, που σε επίπεδο οργάνωσης του συστήματος και της περίθαλψης είναι η παντελής αυτονόμηση της ψυχικής υγείας από το σύστημα υγείας. Ωστόσο η σύνδεσή της με το ΕΣΥ είναι απαραίτητη, γιατί αλλιώς έχουμε να κάνουμε με ψυχιατρικοποίηση-ψυχολογικοποίηση των προβλημάτων. Κι ένα ψυχιατρικό σύστημα, το οποίο είναι αυτόνομο και ανεξάρτητο από το συνολικότερο σύστημα υγείας κινδυνεύει να αναπαράγει τις διακρίσεις σε βάρος των πολιτών», λέει ο Κ. Μπαραϊκτάρης.

«Η μόνη μεταρρύθμιση που επιχειρείται στο νομοσχέδιο είναι διοικητική. Σε καμία περίπτωση όμως δεν εξασφαλίζει αλλαγή των διαδικασιών, αλλαγή στην ποιότητα και τον τρόπο παροχής των υπηρεσιών», προσθέτει ο Θ. Μεγαλοοικονόμου.

«Ακρως συγκεντρωτικό»

Το νομοσχέδιο, ανέφερε ο Α. Ξανθός, «αντιμετωπίζει χρόνιες δυσλειτουργίες και προβλήματα της διοίκησης των ψυχιατρικών δομών της χώρας, καθώς δημιουργείται ένα ενδιάμεσο αποκεντρωμένο σύστημα διοίκησης με αποφασιστικές και διακριτές αρμοδιότητες και πλήρη διοικητική υποστήριξη, ενώ σε κάθε επίπεδο διοίκησης συμμετέχουν οι Λήπτες Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας».

«Ενώ φαινομενικά δείχνει ότι προβάλλει, προάγει την αποκέντρωση, στην ουσία είναι άκρως συγκεντρωτικό, διότι τα πάντα καταλήγουν σε εισηγήσεις είτε στις περιφέρειες ή στο υπουργείο. Ακόμη ο υπουργός μπορεί να ορίζει μέλη στις επιτροπές, αναπαράγοντας και το πολιτικό μοντέλο» παρατηρεί ο Κ. Μπαϊρακτάρης.

Οσο κι αν ο υπουργός επιμένει ότι «η νέα διοικητική μορφή θα επιτρέψει να λειτουργήσει με νέους, καλύτερους όρους η τομεοποίηση των Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας, με άμεσους ωφελημένους κατ' αρχάς και κυρίως τους ασθενείς, τις οικογένειες και τους φροντιστές τους, αλλά και το σύνολο των επαγγελματιών ψυχικής υγείας», ψυχιατρική μεταρρύθμιση δεν μπορεί να υπάρχει χωρίς την αλλαγή του περιεχομένου, των πράξεων, της κουλτούρας.

Δεν είναι μια διαδικασία που ανάγεται στο κλείσιμο του ψυχιατρείου ως κατάργηση, με τη μεταφορά αλλού των ίδιων πρακτικών του εγκλεισμού και γενικά του κυρίαρχου ψυχιατρικού παραδείγματος, όπως άλλωστε το βλέπουμε σε όλες τις ψυχιατρικές κλινικές των γενικών νοσοκομείων κ.λπ.

«Είναι μια διαδικασία της οποίας βασικό υποκείμενο -από κοινού με τον λειτουργό ψυχικής υγείας και με την ευρύτερη κοινωνία- πρέπει διαρκώς να αναδύεται η ανθρώπινη ύπαρξη που πάσχει. Είναι μια διαδικασία που λειτουργεί θεραπευτικά στον βαθμό που διαρκώς, σε κάθε στιγμή, αμφισβητεί και ξεπερνά τα παγιωμένα όρια ενός συστήματος δομημένου στη λογική της απόρριψης», επισημαίνει ο Θ. Μεγαλοοικονόμου.

«Δηλαδή, δεν μπορούμε να μιλάμε για τομεοποίηση και να μην εννοούμε αλλαγή νοοτροπίας. Δεν έχουν καταφέρει, αρνούνται, οι μονάδες ψυχικής υγείας να δουλεύουν στη λογική της ανάληψης ευθύνης των αναγκών του συγκεκριμένου πληθυσμού, διαιρώντας με τον τρόπο αυτό τη χώρα, που είναι προϋπόθεση της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης» προσθέτει. Μεγαλύτερο είναι το πρόβλημα με τις μονάδες ψυχικής υγείας των παιδιών, αφού όπως λέει «είναι ακόμα πιο λίγες από τις υπηρεσίες για τους ενήλικες».

Κέντρα Ψυχικής Υγείας

Ενδεικτική είναι η αναφορά στο νομοσχέδιο των Κέντρων Ψυχικής Υγείας ως μονάδων παροχής πρωτοβάθμιων υπηρεσιών, ενώ στην πραγματικότητα -είναι κοινός τόπος διεθνώς- τα κέντρα αυτά παρέχουν πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια φροντίδα υγείας.

Ενδεικτικό είναι και το στοιχείο ότι το νομοσχέδιο κάνει λόγο για 11 τομείς στην Αττική, με 5 εκατομμύρια πληθυσμό, τη στιγμή που η τομεοποίηση ορίζει αναλογία τομέα ανά 100.000 κατοίκους, με ανάγκη επομένως 50 τομέων.

«Η αντιμετώπιση των χρόνιων δυσλειτουργιών και των προβλημάτων διοίκησης των ψυχιατρικών δομών της χώρας», με το νέο νομοσχέδιο, όπως έχει τονίσει ο υπουργός Υγείας, δεν θα λύσει τη δύσκολη πραγματικότητα των πολιτών με ψυχιατρική εμπειρία, τονίζουν οι επιστήμονες. Ακόμα κι αν -όπως αναφέρεται- ζητείται η συμμετοχή τους ως «τιμώμενη» μειονότητα στις μεγάλες επιτροπές και τομείς, περισσότερο προσχηματική μοιάζει παρά ουσίας.

«Λείπουν αισθητά τα ίδια τα άτομα με ψυχιατρική εμπειρία από την εκπροσώπηση. Χρησιμοποιεί το νομοσχέδιο τους λήπτες των υπηρεσιών σαν εξωραϊσμό, βάζοντας έναν σε κάθε εννεαμελή επιτροπή, ο οποίος, όπως πάντα, θα υφίσταται τον διαρκή έλεγχο και τον λόγο των "ειδικών". Οι συνέπειες είναι πάντοτε οι ίδιες: η άσκηση ελέγχου με την έννοια της προσαρμογής του», λέει ο Θ. Μεγαλοοικονόμου.

«Το αδύνατο σημείο του κειμένου είναι ο ετεροκαθορισμός, ο ετεροπροσδιορισμός και η αφαίρεση του λόγου των πολιτών με ψυχιατρική εμπειρία που φαίνεται στην τεχνική, διοικητική, διαχειριστική λογική της πρότασης. Βάζοντας τον εαυτό μου σε αυτό το σύστημα που προτείνεται νιώθω ότι είμαι από κάθε πλευρά εξαρτημένος, ότι δεν υπάρχω ως υπόσταση. Είναι υποτιμητικό. Αν θέλουμε να μιλάμε για εκσυγχρονισμό, κάτι άλλο πρέπει να σκεφτούμε» συμπληρώνει ο Κ. Μπαϊρακτάρης.

Παραμένει επομένως στο αρχείο το αναξιοποίητο μέχρι σήμερα κεφάλαιο μιας χειραφετητικής θεωρίας και πράξης που είναι η εμπειρία της Λέρου, η οποία, αν και ανολοκλήρωτη, υπήρξε, ήταν δυνατή, έγινε.

Εμπειρία από μια πρακτική ριζικού μετασχηματισμού του ψυχιατρικού θεσμού, αλλά και των κοινωνικών στάσεων και αντιλήψεων, που έπαιξε καταλυτικό ρόλο στις αλλαγές, οι οποίες συντελέστηκαν στο νησί.

Το πολύτιμο αυτό εφόδιο απέναντι στα αδιέξοδα και τις αγκυλώσεις της ψυχιατρικής παντού, σε όλη τη χώρα, ίσως ξανασκεφτούν οι αρμόδιοι να αξιοποιήσουν για το χτίσιμο ενός άλλου μέλλοντος για την ψυχική υγεία.