ΜΕ ΠΟΛΛΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ «ΑΔΙΚΟΠΡΑΓΟΥΝΤΩΝ ΨΥΧΙΚΑ ΑΣΘΕΝΩΝ» Ο ΝΟΜΟΣ 4509/17

 

Ο νόμος 4509/17, για τους «αδικοπραγούντες ψυχικά ασθενείς» που ψηφίστηκε πρόσφατα και παρουσιάζεται σήμερα, αποτελεί πράγματι μια «πρόκληση», όπως αναφέρεται στον τίτλο της ημερίδας, αλλά όχι προς τα «συστήματα Δικαιοσύνης και Ψυχικής Υγείας» να δράσουν σχετικά. Αλλωστε, τόσο η κρατούσα «Δικαιοσύνη», όσο και η «κυρίαρχη Ψυχιατρική», στη βάση της λογικής που λειτουργούν και της κοινωνικής ανάθεσης που επιτελούν, δεν βρίσκουν σ΄ αυτό το νόμο παρά αυτό που ανέκαθεν αναζητούσαν για να κάνουν πιο αποτελεσματική την διαχρονικά κατασταλτική τους αντιμετώπιση των ψυχικά πασχόντων. Αυτό στο οποίο, αντιθέτως, αποτελεί «πρόκληση» αυτός ο νόμος, είναι απέναντι στην όποια προσδοκία για μια εναλλακτική προσέγγιση (και πραγματικά θεραπευτική αντιμετώπιση) του ζητήματος των «αδικοπραγούντων ψυχικά πασχόντων». 

 

Ο νόμος κάνει νόμιμες κάποιες, ήδη από μακρού, ευρέως ασκούμενες πρακτικές, όπως η χορήγηση θεραπευτικών αδειών σε νοσηλευόμενους/φυλασσόμενους του αρ. 69ΠΚ, ή τη διαμονή τους σε εξωνοσοκομειακές στεγαστικές δομές.

 

Αλλά θεσμοθετεί το «ειδικό τμήμα» (ψυχιατρείου ή γενικού νοσοκομείου), σε μια λογική παλαιο-ιδρυματικής παλινδρόμησης. Ενα είδος «δικαστικού ψυχιατρείου», που σ΄ όλη την Ευρώπη έχει αποδειχτεί ότι λειτουργεί ως πραγματικό κολαστήριο, έχει αποτύχει και είναι υπό ριζική αμφισβήτηση παντού. Εν προκειμένω, «θα διαθέτει την κατάλληλη υλικοτεχνική υποδομή και εξοπλισμό για την εξυπηρέτηση των αναγκών των ατόμων που νοσηλεύονται». Τι κρύβει και τι υπαινίσσεται αυτή η «κατάλληλη υλικοτεχνική υποδομή και εξοπλισμός»; Μήπως για την απρόσκοπτη εφαρμογή των «μέσων αυξημένης ψυχιατρικής φροντίδας και ασφαλείας, όπως η προστατευτική απομόνωση και ο σωματικός περιορισμός», που, ο ν. 4509, παρ΄ όλα τα συνοδευτικά φληναφήματα περί πρωτοκόλλων, οδηγιών, κατευθυντήριων αρχών κλπ, καθαγιάζει - αυτές τις βάρβαρες κατασταλτικές πρακτικές - και νομοθετικά;

 

Μάλιστα, στο βαθμό που το «ειδικό τμήμα» αποτελεί τμήμα ψυχιατρείου ή γενικού νοσοκομείου, τι θα εμποδίσει τον εγκλεισμό εκεί και άλλων, θεωρούμενων «δύσκολων» ή «επικίνδυνων» ασθενών, που, όμως, δεν έχουν διαπράξει αδίκημα; Πουθενά στο νόμο δεν αναφέρεται ότι το τμήμα αυτό είναι αποκλειστικά και μόνο γι’ αυτούς του αρ. 69.

 

Ένα στοιχείο που δείχνει την προχειρότητα, την έλλειψη μιας σοβαρής πολιτικής και τον απλώς διαχειριστικό χαρακτήρα του νέου νόμου, είναι το γεγονός ότι διαιωνίζεται η πρόβλεψη να μπορεί να εκτίεται το «μέτρο θεραπείας» σε κανονικό τμήμα ψυχιατρείου ή γενικού νοσοκομείου, ενώ η παραμονή σε αυτό (ανεξαρτήτως του τι γίνεται μέχρι τώρα) θα έπρεπε να προβλέπεται μόνο για όσο διάστημα υπάρχει ανάγκη νοσηλείας και όχι επ΄ άπειρον προς εκτέλεση του «μέτρου». 

 

Ο νόμος συνδέει αυθαίρετα τη σοβαρότητα του εγκλήματος με τη σοβαρότητα της ψυχικής διαταραχής του υποκειμένου, εισάγοντας μια γραμμική σχέση μεταξύ τους και προβλέποντας ότι για πλημμελήματα ο μέγιστος χρόνος του «θεραπευτικού μέτρου» είναι τα δυο χρόνια και για κακουργήματα τα πέντε χρόνια - τα οποία, φυσικά, θα μπορούν ν΄ ανανεώνονται επ΄ άπειρον – εισάγοντας έτσι, υπογείως, μια ποινική διάσταση στο υποτιθέμενο «θεραπευτικό μέτρο». Και είναι χαρακτηριστικός ο υποτιθέμενος περιοριστικός όρος για την ανανέωση του «θεραπευτικού μέτρου», ότι ο συνολικός χρόνος διάρκειάς του «δεν μπορεί να υπερβαίνει το ανώτατο όριο της ποινής που προβλέπεται στο νόμο για την πράξη που τέλεσε ο θεραπευόμενος». Το ερώτημα είναι: κι΄ αν στο νόμο προβλέπονται ισόβια;

 

Ένα από τα πολλά παλινδρομικά στοιχεία που εισάγει ο νέος νόμος είναι η πρόβλεψη ότι η εισαγωγή στο «ειδικό ή στο κοινό τμήμα νοσοκομείου» δεν θα γίνεται μόνο μετά από δικαστική απόφαση που κρίνει τον αδικοπραγούντα ως «ακαταλόγιστο», αλλά και με «βούλευμα ή διάταξη του ανακριτή». Ήδη είχαμε μια πρώτη εφαρμογή αυτής της διάταξης αμέσως μετά την ψήφιση του νόμου, όταν άτομο που διέπραξε ανθρωποκτονία στην Πελοπόννησο και είχε στο παρελθόν νοσηλευτεί σε ψυχιατρείο, στάλθηκε αμέσως στο ΨΝΑ, υποτίθεται για πραγματογνωμοσύνη (αυτή που προβλέπεται, βάσει του 4509, να γίνεται αμέσως μετά την διάπραξη της όποιας εγκληματικής πράξης). Οι πραγματογνώμονες τον είδαν, αλλά εξακολουθεί να νοσηλεύεται, χωρίς καμιά παρουσία από τις διωκτικές αρχές που τον είχαν συλλάβει ως διαπράξαντα το έγκλημα. Απλώς τον εναπόθεσαν στο ψυχιατρείο - μέχρι τη δίκη του, που μπορεί να γίνει και μετά πάνω από ένα χρόνο. Γιατί η πραγματογνωμοσύνη θα έπρεπε να γίνει στο ΨΝΑ και όχι σε νοσοκομείο κοντά στην περιοχή του; Αλλωστε, αν και στον 4509 προβλέπεται ότι, μέχρι να βγει το προεδρικό διάταγμα για το «ειδικό» τμήμα, ως τέτοιο, ή και ως «κανονικό» τμήμα ψυχιατρείου ή γενικού νοσοκομείου, θα θεωρείται το Δαφνί, το Δρομοκαίτειο και το ΨΝΘ, ωστόσο δεν υπήρξε κάποια δικαστική απόφαση επί του προκειμένου. Μήπως γιατί η πρακτική, από εδώ και πέρα, θα είναι η άμεση εναπόθεση οποιουδήποτε δράστη με ιστορικό ψυχιατρικής νοσηλείας (ή και απλώς «υπόπτου» για ψυχιατρικό πρόβλημα), απευθείας στο ψυχιατρείο - εν΄ αναμονή, μάλιστα, του «ειδικού τμήματος» που είναι σε διαδικασία ανεύρεσης χώρου, στελέχωσης και λειτουργίας; 

 

Την ίδια στιγμή, ωστόσο, ένας άλλος, ήδη νοσηλευόμενος βάσει του αρ. 69, που διέμενε σε εξωνοσοκομειακή στεγαστική δομή και διέπραξε ανθρωποκτονία ενώ διέμενε εκεί, βρέθηκε, ενώ ίσχυε ο νέος νόμος, στον Κορυδαλλό, μέσα στις γνωστές απάνθρωπες συνθήκες που επικρατούν εκεί και βρέθηκε νεκρός από «υπερβολική δόση», μαζί με τον συγκρατούμενό του, μέσα στο κελί του. Γιατί «δυο μέτρα και δυο σταθμά»; Πώς και γιατί αποφασίστηκε εκεί η προσαγωγή του, που οδήγησε σ΄ αυτό το θλιβερό τέλος; 

 

Δεν θ΄ αναφερθούμε στην γνωστή περίπτωση του Χ.Δ. και στην απαράδεκτη αντιμετώπισή του από το σύστημα - μια αντιμετώπιση που προεικάζει την λειτουργία του «ειδικού τμήματος» - για την οποία όλα, από όλες τις θεσμικές ιεραρχίες, θεωρήθηκαν «σωστά και αναγκαία». 

 

Πρόκειται να δούμε «πολλά» στο προσεχές μέλλον, που σχετίζονται με τις «προκλήσεις» και τις ευκαιρίες για περαιτέρω καταστολή που δίνει αυτός ο νόμος στην «Δικαιοσύνη» και στην κυρίαρχη Ψυχιατρική. Ένας νόμος που δεν τολμά να στραφεί και ν΄ αντιμετωπίσει τις ρίζες του ζητήματος, που έχουν να κάνουν με την αμφισβήτηση της ίδια της έννοιας του «ακαταλόγιστου», της απο-υποκειμενοποίησης, δηλαδή, του δράστη, της μετατροπής και αντιμετώπισής του ως ενός «επικίνδυνου βιολογικού πράγματος». Με την επικινδυνότητα - που θεωρείται ως ατομική ιδιότητα και όχι στη σχεσιακή της διάσταση - να διαπερνά υπόρρητα όλο το νόμο, όπου κάθε λήψη απόφασης για την τύχη του δράστη πρέπει να λαμβάνει υπόψη της την «πιθανότητα να…». 

 

Φυσικά, η αναγνώριση του δράστη ως υποκειμένου ευθύνης και όχι ως «ακαταλόγιστου» ανατρέπει την τρέχουσα αντιμετώπισή του εκ θεμελίων, καθώς, μεταξύ άλλων, θέτει το ζήτημα της εναλλακτικής ποινής (εκτός φυλακής) σε συνάρτηση με μια ολοκληρωμένη κοινοτική φροντίδα. Απαιτεί, δηλαδή, μια εναλλακτική ψυχιατρική κουλτούρα και πράξη, κοινοτικά βασισμένη, αλλά και μια διαφορετική Δικαιοσύνη.

16/3/2018

ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΓΙΑ ΕΝΑ ΠΟΛΥΜΟΡΦΟ ΚΙΝΗΜΑ ΣΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ